Eerste versie van het ‘Kwaliteitskwadrant’ laat zien hoe veelzijdig kwaliteitsinstrumenten kunnen zijn.
Om te kunnen werken aan omgevingskwaliteit hebben overheden instrumenten nodig; inhoudelijke instrumenten, regelende en organisatorische instrumenten. We zien dat de Omgevingswet mogelijkheden biedt om een samenhangend kwaliteitsbeleid te ontwerpen met inzet van verschillende instrumenten. Het ‘Kwaliteitskwadrant’ kan overheden en adviespraktijken helpen om te verkennen welke instrumenten en rollen al worden gebruikt en welke aanvullend gewenst zijn. Daarnaast kan het helpen consistentie in het kwaliteitsbeleid – of kwaliteitsgovernance – aan te brengen. Kwaliteitsgovernance definiëren we als: het gericht vormgeven van beleids- en planvormingsprocessen voor de transformatie van de ruimte, in een netwerk van samenwerkende actoren, met het doel om de omgevingskwaliteit – als vastgesteld publiek belang – te behouden of te verbeteren.
Participatie in Europees project URBAN MAESTRO
In een expertpaper voor het United Nations Habitat programma URBAN MAESTRO maken Sandra van Assen en José van Campen de Nederlandse praktijk van kwaliteitsteams inzichtelijk voor een internationaal publiek. Ze laten aan de hand van de European ‘Typology of design governance tools’ zien hoe Nederlandse adviespraktijken voor omgevingskwaliteit gebruik maken van formele en informele instrumenten en concluderen dat zulke adviespraktijken een meta-instrument zijn voor ruimtelijk kwaliteitsbeleid.
Klik hier voor de expert paper.
Kwaliteitskwadrant Omgevingskwaliteit 1.0
De ‘Typology of design governance tools’ van Urban Maestro inspireerde José en Sandra om het landschap van de Nederlandse kwaliteitsinstrumenten inzichtelijk te maken. Er blijken overeenkomsten en verschillen met de Europese typologie, die is gebaseerd op de Britse situatie (Carmona, 2017). Vanuit hun onderzoek naar de Nederlandse adviespraktijken voegen José en Sandra instrumenten en rollen toe aan het model. Dit Nederlandse ‘Kwaliteitskwadrant Omgevingskwaliteit’ groeit dankzij uitwisselingen met de community of practice in Nederland. We delen hier de eerste versie van het Kwaliteitskwadrant, dat mede tot stand kwam dankzij uitwisseling met WING, het Aanjaagteam Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Fryslân en het Team Ruimtelijke kwaliteit van Libau in Groningen.
Kwaliteitsinstrumenten
Om te kunnen werken aan omgevingskwaliteit hebben overheden instrumenten nodig; inhoudelijke instrumenten, regelende en organisatorische instrumenten. We zien dat de Omgevingswet mogelijkheden biedt om een samenhangend kwaliteitsbeleid te ontwerpen met inzet van verschillende instrumenten. Daarbij moeten we rekening houden met de verbreding van het kwaliteitsbegrip, de reikwijdte kan uiteenlopen van smal (visuele kwaliteit), breed (ruimtelijke kwaliteit) tot integraal (omgevingskwaliteit). Naast de verbrede reikwijdte leidt ook de veranderende verhouding tussen burger en overheid tot nieuwe kwaliteitsinstrumenten.
In het Kwaliteitskwadrant 1.0 onderscheiden we vier categorieën kwaliteitsinstrumenten. Instrumenten hebben een formeel of informeel karakter, ze richten zich op het kwaliteitsresultaat of de kwaliteitscultuur:
Informele instrumenten:
Informele instrumenten beïnvloeden de besluitvormingsprocessen en al het denken en handelen dat daaraan voorafgaat op informele manier.
Formele instrumenten:
Formele instrumenten zijn op formele wijze zijn ingebed in besluitvormingsprocessen en bieden daardoor een zekere mate van rechtszekerheid en/of proceszekerheid.
Instrumenten gericht op kwaliteitscultuur:
Dit betreft instrumenten die het algemene draagvlak voor en betrokkenheid bij omgevingskwaliteit versterken en bijdragen aan een cultuur waar omgevingskwaliteit onderdeel uitmaakt van denken, handelen en besluitvorming.
Instrumenten gericht op kwaliteitsresultaat:
Dit betreft instrumenten die de kwaliteit van de concrete fysieke ruimte beïnvloeden.
Rollen
Deze vier categorieën zijn te relateren aan de rol van instrumenten en aan adviesrollen. We hebben de rollen toegevoegd aan het kwadrant. Het is interessant om te zien dat adviespraktijken rollen op zich kunnen nemen uit verschillende kwadranten, hetzij gelijktijdig, hetzij verschuivend in de loop der tijd. We onderscheiden de volgende rollen in de vier kwadranten:
Rol: formeel – kwaliteitscultuur:
Het gaat om waarden bepalen, doelen stellen voor de omgevingskwaliteit en bijvoorbeeld het subsidiëren in het verlengde daarvan. Nog niet heel specifiek en meetbaar maar algemeen, gericht op bewustwording en een handelingsperspectief. Essentieel hierbij is dat het gaat om via besluitvormingsprocessen vast te stellen waarden, doelen en subsidieregelingen.
Rol: formeel – kwaliteitsresultaat:
Het gaat om het opstellen van concrete regels en beoordelingscriteria, het beoordelen aan de hand ervan en bijvoorbeeld het instellen van positieve prikkels bij het ontwikkelen van meer of nieuwe omgevingskwaliteit in een concreet project of plan en de beoordeling ervan.
Rol: informeel – kwaliteitsresultaat:
Hier gaat het om meedenken, co-creëren en stimuleren van omgevingskwaliteit in de vroege fase van concrete projecten of plannen.
Rol: informeel – kwaliteitscultuur:
Het gaat hier om het agenderen en inspireren, maar ook het uitwisselen van kennis, het geven van informatie en het verzorgen van educatie over omgevingskwaliteit.
Hulpmiddel
Het Kwaliteitskwadrant kan overheden en adviespraktijken helpen om te verkennen welke instrumenten en rollen al worden gebruikt en welke aanvullend gewenst zijn. Ook kan het helpen consistentie in het kwaliteitsbeleid aan te brengen.
Het Kwaliteitskwadrant is nog in ontwikkeling. Wij zullen hier updates publiceren.
Gepubliceerd op: 220622